Obejmując podzespoły metalowe olejem silnikowym, unika się ich wystawieniem na tlen, co z kolei unika ich utlenieniu przy wysokich temperaturach, broniąc silnik przed korozją. Można dołożyć też do oleju inhibitory korozji. Sporo olej silnikowy ma też dodatki w postaci środków czyszczących oraz dyspergujących, aby utrzymać napęd w czystości oraz zminimalizować kreowanie stałych związków tłuszczowych. Tarcie metalowych części tworzy, w sposób pewny, mikroskopijne cząsteczki metalu. Cząsteczki mogą przenieść się w oleju, powodując większą erozję oraz zużycie kinetycznych części. Oczywiście aby przefiltrować te cząsteczki są filtry oleju. Pompa oleju, wyjście lub pompa zębata napędzana silnikiem pojazdu absorbuje się pompowaniem oleju przez filtr. Istnieją dwa typy filtrów, o pełnym przepływie oraz rozdwojonym. Dodatki do olejów silnikowych, takie jak przeciwkorozyjne, zmniejszają korozyjny wpływ oleju na szczegóły ruchome w silniku - wypróbuj Dodatek do paliwa. Akcesoria przeciwutleniające, mają na celu zahamowanie procesu starzenia się oleju. Olej silnikowy konstruuje warstwę izolującą ruchome części, które się obok siebie znajdują. W ten sposób pomniejsza się bezpośredni kontakt, zużycie i tworzenie się ciepła, chroniąc silnik. To właśnie dzięki solidnego przewodnictwa ciepła olej silnikowy, w momencie styku z gorącą przestrzenią, wchłania część ciepła, żeby przestawić go w inne miejsce, zazwyczaj do powietrza lub też jakiegoś rodzaju odprowadnika. W silnikach benzynowych, górny pierścień kompresji może narazić olej silnikowy na temperatury blisko 160 stopni Celsjusza. W silnikach wysokoprężnych, górny pierścień może wystawić silnik na temperatury powyżej 315 stopni Celsjusza.

Oleje silnikowe z lepszymi wskaźnikami lepkości mniej się osłabiają w wielkich temperaturach. Należy zawsze zwracać uwagę na oznaczenie lepkości, jakie znajduje się na opakowaniu każdego oleju silnikowego. Klasyfikacja Society of Automotive Engineers dzieli oleje silnikowe wedle 11 klas lepkości, 6 klas zimowych oraz 5 klas letnich. Są też oleje całoroczne, jakie muszą niemniej jednak spełnić reguły letnie i zimowe.